poniedziałek, 30 marca 2015

Tematy trudne w książkach dla dzieci i młodzieży

...w jaki sposób poruszają je artyści-ilustratorzy oraz pisarze.


The City, Armin Greder, Libby Gleeson, Wyd. Allen & Unwin, 2010

W ogarniętym wojną mieście ginie pewien mężczyzna. Wdowa po nim, postanawia wyruszyć w podróż, by znaleźć bezpieczne miejsce dla siebie i syna. Buduje dom w odizolowanym od reszty świata zakątku, lecz po pewnym czasie umiera, pozostawiając nieprzygotowanego do samodzielnego życia chłopaka. 
Historia z książki The City (pol. Miasto), stworzona przez szwajcarską pisarkę Armin Grede, obrazuje że niezależnie od tego, jak bardzo chcielibyśmy chronić dzieci, nie zapobiegniemy temu, że kiedyś wejdą w świat dorosłych i będą musiały się z tym światem zmierzyć. Można maksymalnie opóźniać ten moment, trzeba jednak uważać, aby nie przekroczyć pewnej granicy i nie wyrządzić większej szkody. Dzieci nie są w końcu naszą maskotką. Mamy wobec nich pewien obowiązek - wychować na ludzi, którzy będą w stanie poradzić sobie z przeciwnościami losu. A życie, jak sami najlepiej wiemy, nie zawsze jest usłane różami.



Miałam kiedyś okazję oglądać program - analizę psychologów - odnośnie nadopiekuńczości i jej skutków. Jakiś czas później, przygotowując pracę licencjacką - Pomiędzy sztuką a edukacją. Ilustracja w książkach dla dzieci i młodzieży - spotkałam się z tematem pokrewnym w książce dr Ireny Słońskiej Psychologiczne problemy ilustracji dla dzieci. Ta niezwykle ciekawa kobieta - polski pedagog, badaczka i kapitan Armii Krajowej - już w latach 70. XX wieku pisała o edukacyjnej roli ilustracji w zakresie wprowadzania dzieci w tematykę tzw. spraw "delikatnych". W jej opinii, trzymanie dzieci pod "szklanym kloszem", nie jest właściwe. Jeśli nauczymy je radzić sobie z problemami, poradzą sobie w dorosłym życiu. Pomocą mogą służyć nam specjalnie przygotowane książki. Jednak stworzenie podobnych publikacji nie jest łatwe i wymaga niezwykłego wyczucia od autorów tekstów i grafiki.


Trzymanie dzieci pod "szklanym kloszem", nie jest właściwe. Jeśli nauczymy je radzić sobie z problemami, poradzą sobie w dorosłym życiu.


Seks i ciąża
Tematyka seksu jest ciągle dosyć kontrowersyjna. Choć doszliśmy do momentu, w którym zaczniemy za chwilę reklamować proszki do prania i kiełbasę kobiecymi piersiami, paradoksalnie, ciągle mamy problem ze stwierdzeniem, iż jest to po prostu jedna z dziedzin życia. Seks uprawia każdy – z miłości, dla przyjemności, dla prokreacji – i nie ma się czym tak ekscytować. W książce Jij lievert (pol. nie jestem pewna – dosłownie: Ty raczej, Ty najlepiej ??) belgijskiego pisarza Geerta De Kockere, każdy tekst jest o miłości, podobnie jak towarzyszące mu ilustracje Sabien Clement, choć na pierwszy rzut oka wydają się groteskowe, czy wręcz przerażające. Trzeba nad nimi chwilę podumać, by zrozumieć przekaz. Autorzy prezentują miłość erotyczną, a każda kreska oraz plama koloru, ma podkreślać ludzką wrażliwość i zmysłowość. Robią to w sposób zabawny, ale też poważny. Pokazują miłość czułą i miłość ognistą, a typografia i rysunek przeplatają się ze sobą w swoistej grze. Co najważniejsze, książka nie łączy aktu miłości erotycznej wyłącznie z chęcią posiadania potomstwa. Postacie mają nienaturalne proporcje i występują w nienaturalnych pozach, co ma przedstawić ciągłe ścieranie się psychiki i emocji, towarzyszące współżyciu. Nie są to obrazki anatomicznie przedstawiające seks, bo nie o to tu chodzi.

Jij lievert, Geert De Kockere, Sabien Clement, Wyd. Medaillon, 2002

Książkę można obejrzeć, pod tym adresem. Dla osób, dla których ta publikacja jest zbyt ekstremalna, jak na początek albo ich dzieci nie są jeszcze w odpowiednim wieku, by się z nią zapoznać, polecam wierszowaną pozycję Marcina Brykczyńskiego z ilustracjami Pawła Pawlaka - Skąd się biorą dzieci? Książka ta, w dużo łagodniejszy sposób, przy zastosowaniu bardziej bajkowej oprawy, odpowiada najmłodszym na to trudne pytanie. Bez kłamstw w stylu: „Dzieci przynosi bocian”.

Skąd się biorą dzieci?, Marcin Brykczyński, Paweł Pawlak, Wyd. Nasza Księgarnia, 2009

Dojrzewanie
Królestwo Dziewczynki Iwony Chmielewskiej, najlepiej określiła dr Magdalena Sikorska, literaturoznawca - Jest to odpowiedź na pytanie: Jak poruszać się po królestwie własnej i czyjejś kobiecości. (…) Tematem książki nie jest, wbrew pozorom, pierwsza miesiączka, lecz szereg zmian i odczuć, które wywołuje. Dziewczyna stopniowo i nieuchronnie rozwija się, by stać się kobietą. To czas być może piękny, ale i bolesny, pełen osobistych i publicznych konfrontacji, nabierania pokory wobec własnej fizyczności a równocześnie fascynacji możliwościami oddziaływania rozkwitającego ciała.

Królestwo DziewczynkiIwona Chmielewska, Maria Szczodrowska/Radosław Staniec, Wyd. Entliczek, 2014

Podążenie „pod prąd”, odnalezienie samego siebie i bycie wiernym sobie, wcale nie jest łatwe.


Inną książką o dojrzewaniu jest I am Thomas (pol. Jestem Tomasz) Armin Greder, zilustrowana przez Libby Gleeson. Obie panie, w swojej wspólnej twórczości, podejmują nie tylko tematy trudne, ale wręcz prowokujące. Główny bohater historii – Thomas – zdaje sobie sprawę, że nie jest już dzieckiem. Wie też, że nie jest taki sam jak jego rówieśnicy, jak oczekują tego rodzice oraz nauczyciele. I wie, że nie chce aby inni mówili mu kim ma być. Jednak podążenie „pod prąd”, odnalezienie samego siebie i bycie wiernym sobie, wcale nie jest łatwe.

I am ThomasArmin Greder, Libby Gleeson, Wyd. Allen & Unwin, 2011

Rozstania, choroba, tęsknota
Wolf Erlbruch, autor i ilustrator książek dla dzieci, zdobywca wielu prestiżowych nagród w tej dziedzinie, w tym Deutscher Jugendliteraturpreis oraz Hans Christian Andersen medal w książce Gęś, śmierć i tulipan pomaga w zrozumieniu zjawiska, które pośrednio lub bezpośrednio dotyka każdego człowieka – śmierci. Podobnie jak choroba, może spaść nagle i zabrać ukochanego zwierzaka czy nawet ukochaną osobę. Ta ważna kwestia relacji oraz rozstania, pojawia się także w cichej książce Sunkyung Cho The Blue Bird (pol. Niebieski ptak). Artysta wyjaśnia, że choć dzieci mogą nie mieć bogatego doświadczenia życiowego, to pewne umiejętności, w tym przeżywanie i doświadczenia emocjonalne są stałe dla każdego człowieka, bez względu na wiek. Niektóre zagadnienia mogą być trudne do zrozumienia dla najmłodszych, ale odbierają je emocjonalnie i mogą wziąć udział w ich przeżywaniu*.


Choć dzieci mogą nie mieć bogatego doświadczenia życiowego, to pewne umiejętności, w tym przeżywanie i doświadczenia emocjonalne są stałe dla każdego człowieka.


The Blue Bird , Sunkyung Cho

O przeżywaniu ciężkich chwil i radzeniu sobie nimi, wiele do powiedzenia mają twórcy skandynawscy. Norwegowie Gro Dahle i Svain Nyhus, poruszali już wiele trudnych tematów w tworzonych przez siebie książkach. Włosy mamy – alegoryczne przedstawienie problemu depresji rodzica. Zły pan – poruszający kwestię przemocy domowej. Tato – ukazujący tęsknotę na nieobecnym ojcem. Astrid Lindgren w swoich książkach dla dzieci i młodzieży również nie stroniła od powyższych tematów. Za przykład mogą tu posłużyć choćby takie tytuły jak Mio, mój Mio, czy Bracia Lwie Serce.

 
(po lewej) Włosy mamy, Gro Dahle, Svain Nyhus, Wyd. EneDueRabe, 2010
 (po prawej) Bracia Lwie Serce, Astrid Lindgren, Wyd. Nasza Księgarnia, 200

* W moim artykule Pomiędzy sztuką a edukacją. Ilustracja w książkach dla dzieci i młodzieży, błędnie napisałam, że były to słowa Wolfa Erlbrucha. Bardzo za to przepraszam i postaram się jak najszybciej naprawić ten błąd.

Nietolerancja, wrogość
Znów kłania się tutaj twórczość Armin Greder i Libby Gleeson - tym razem w pozycji The Island (Wyspa) - którą poznać już można, choćby po charakterystycznej czarnej kresce rysowniczki. 
Pewnego ranka, mieszkańcy wyspy odnajdują na plaży wyrzuconego przez morze człowieka. Przybysz zostaje okrzyknięty mianem „nie taki jak my” i bardzo szybko przekonuje się, że jego bliżej nieokreślona inność, wzbudza wrogość i agresję wśród tubylców. Ta wielokrotnie nagradzana pozycja, utrzymana w ponurym klimacie czarnego humoru, pokazuje siłę uprzedzeń oraz próby przymusowego upodobnienia nieprzystającej jednostki do ogółu.

The Island, Armin Greder, Libby Gleeson, Wyd. Allen & Unwin, 2007

4 komentarze

  1. Świetne zestawianie książek opowiadających o Wielkich Sprawach. Odnoszę wrażenie, że rodzice czytając i przeglądając je z dziećmi również wyniosą wiele z tej lektury.

    Hania

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Svain Nyhus dokładnie to powiedział o swoich ilustracjach - że tworzy je tak, by interpretować mogły je dzieci - na własny sposób - i dorośli na własny

      Usuń
  2. Książka Królestwo dziewczynki jest autorską książką Iwony Chmielewskiej. Jej autorstwa jest zarówno tekst jak i ilustracje. Państwo Maria Szczodrowska i Radosław Staniec są autorami projektu graficznego książki. Pozdrawiam - wielbicielka p. Iwony Chmielewskiej. Dziękuję za umieszczenie tej trudnej i pięknej książki w zestawieniu.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Dziękuję bardzo za zwrócenie uwagi. Błąd zostanie oczywiście naprawiony. Cieszę się, gdy mogę promować dobrą literaturę, zwłaszcza polską i że są zainteresowani tym czytelnicy.

      Usuń

TOP